Rieten daken

Riet als dakbedekking is al eeuwen oud. Maar als gevolg van het beschikbaar komen van nieuwe technieken en materialen is het rietdak nog steeds in ontwikkeling. Regelgeving van de overheid heeft ook op de constructie een duidelijke invloed. Principieel zijn er twee verschillende constructies:

De traditionele open constructie, hier wordt het riet op latten gebonden;
De gesloten constructie (het schroefdak), hier wordt het riet geschroefd op een gesloten onderconstructie.

Beide constructies kunnen van isolatie en betimmering worden voorzien.

Wat is het verschil tussen een schroefdak en een traditioneel dak?

Rietdekken gebeurt altijd volgens hetzelfde systeem. Het verschil tussen rieten daken zit hem dan ook in de kap van het huis. Er zijn in de loop der jaren twee soorten kapconstructies ontstaan waar het riet op gedekt kan worden.

De eerste constructie is de traditionele kap die bestaat uit een raamwerk van latten en balken. Het riet wordt bevestigd op de latten, door middel van een draad die om de lat wordt geslagen. Het is een open constructie waarbij het riet van binnenuit zichtbaar blijft.

De tweede constructie is het schroefdak. Deze constructie bestaat uit balken die bedekt worden door platen hout van 19 mm. dikte. Het is dus een gesloten constructie. Het rietdekken gebeurt bij een schroefdak op dezelfde wijze als bij het traditionele dak. Het vastzetten van het riet gebeurt nu met een schroef waaraan een draad bevestigd is. Van binnenuit ziet men bij het schroefdak geen riet meer, maar platen hout.

Voor- en nadelen van de verschillende constructies kunt u lezen in de volgende artikelen.

De open constructie: rieten dak zoals het al eeuwen gemaakt wordt

Het riet wordt op rietlatten gebonden. Er moet vanwege de techniek van het binden altijd een spouw bestaan tussen het riet en de onderconstructie. Het rietpakket doet hier in de praktijk maar gedeeltelijk mee als isolerend pakket.

Dit type dak is moeilijk tochtdicht te krijgen. Er is geen “harde” scheiding tussen binnen en buiten. Bij brand in het rietpakket zal het vuur zich in enkele minuten door het rietpakket heen eten (omdat er lucht, en dus zuurstof, door het riet aangezogen kan worden uit de ruimte eronder). Dit vuur is door de brandweer zeer moeilijk te blussen.

Indien een hogere isolatiewaarde verlangd wordt kan het traditionele dak voorzien worden van een aanvullende isolatie in de vorm van een onderliggend sandwichpaneel met verhoogde tengel of er kan naderhand van binnenuit worden geïsoleerd.

Indien van binnenuit wordt geïsoleerd moet de binnenzijde altijd worden voorzien van een tochtdichte, dampremmende laag. Anders bestaan er grote gevaren voor inwendige condensatie en daardoor het vergaan van het rietpakket.

Voordelen:

Zeer beproefde methode (meer dan 600 jaar ervaring);
Zeer lichte constructie;
Optimale ventilatie zonder condensvorming (bijvoorbeeld: boven een stal optimale vochtafvoer);
Optisch: het riet is van binnenuit zichtbaar (sommige mensen vinden dit mooi).

Nadelen:

Zeer groot energieverlies boven verwarmde ruimtes (een dergelijke constructie is behoorlijk tochtig);
Voldoet niet aan huidige bouweisen, RC=0;
Moeilijk verantwoord (aanvullend) te isoleren (wanneer men dit toch doet, moet de kap van binnenuit dampdicht worden afgewerkt wat zeer moeilijk is);
Vrijwel niet stofvrij te krijgen;
Relatief brandgevaarlijk (hogere opstal- en inboedelverzekeringspremies).

De gesloten constructie: oftewel het schroefdak, wordt het riet op een dichte ondergrond geschroefd

Voordelen:

Uitstekende isolatie-waarde (Rc=2,5 en hoger);
Voldoet aan de nieuwste bouw-regelgeving bij het vernieuwen van rieten daken (mede afhankelijk van gekozen onderconstructie);
Hoge brandveiligheid (verzekeren voor de prijs van een pannendak);
Binnenzijde keurig afgewerkt (geen stof, geen tocht);
Bij toepassing op schroefpanelen een grote overspanning mogelijk (2,5 meter, dit levert een “schone” binnenzijde op, weinige gordingen).

Nadelen:

De methode is redelijk nieuw (op underlayment 25 jaar, op isolatiepaneel 5 jaar, het is mogelijk dat later zal blijken dat de ene onderconstructie een duurzamer dak oplevert dan de andere onderconstructie);
Het lijkt duurder in uitvoering (vooral bij vernieuwing van een dak, hier is de plaat extra, zonder dat dit terug kan worden verdiend op de onderconstructie of door tijdwinst bij het aanbrengen. De investering wordt echter terugverdiend op een lagere energierekening en lagere verzekeringspremies, opstal en inboedel).

Onderhoud rieten dak

50 jaar geleden werd er bijna geen onderhoud gepleegd aan rieten daken op het gebied van alg en mos bestrijding. Alg en mos op een rieten dak schenen geen nadelige effecten te veroorzaken m.b.t. de levensduur van het dak (tussen 35 en 65 jaar voor een “normaal” pand). Dit lijkt de laatste jaren te veranderen. Het blijkt nu zo te zijn dat met name algontwikkeling, zeker wanneer algen een gesloten laag vormen, wel een zeer negatieve invloed op de levensduur van het dak heeft. Een investering in preventief onderhoud zal zich dik terugbetalen in de vorm van een levensduurverlenging van het rieten dak.

Preventief onderhoud

Preventief onderhoud is voor een rieten dak altijd een goed idee geweest. Dat wil zeggen, het dak bijhouden om te zorgen dat het echte onderhoud zo lang mogelijk kan worden uitgesteld. Wanneer storm- of vogelschade optreedt zijn hier in eerste instantie zelden grote bedragen mee gemoeid. Een scheur in het metselwerk van de nok is ook zo gerepareerd. Laat men dit na, dan gaat het op die plaats inwateren en is men na verloop van tijd een veelvoud van het originele reparatiebudget kwijt. Nog afgezien van eventuele vervolgschade. De laatste jaren komt hier ook nog alg- en in mindere mate mosbestrijding bij.

Dit heeft een aantal oorzaken:

Er worden meer panden gedekt in een boomrijke omgeving (schaduw en luwte).
De daken zijn minder specifiek voor een rieten dakbedekking ontworpen (vlakker en grotere overstekken met als gevolg: minder natuurlijke trek over het dak).
De samenstelling van de lucht is anders (meer stikstof, minder zwavel, de lucht is schoner, vooral algen profiteren hiervan).
De groeiomstandigheden van het riet zijn gewijzigd (voedselrijker milieu, hierdoor groeit het riet sneller maar wordt niet minder hard).
Het in toenemende mate aanvullend isoleren van rietdaken (dauwpunt schuift naar binnen).
Het schroefdak droogt langzamer dan het traditionele dak (al komt het probleem net zo veel bij traditioneel op rietlatten gebonden daken voor).

Wanneer het preventief onderhoud niet inspeelt op bovenstaande gewijzigde omstandigheden haalt een aantal daken niet meer de “normale” levensduur voor het rieten dak (35 tot 65 jaar). Of deze levensduur kan alleen nog gehaald worden ten koste van grote instandhoudingskosten.

Het mechanisme van aantasting

Een dak blijft eigenlijk net iets te vochtig (vocht is op zich niet zo erg, maar te lang te nat is desastreus). Algen en mossen vestigen zich. Op zich is dit niet schadelijk, de algen en mossen halen hun eigen voedsel uit de lucht en gebruiken het rieten dak enkel als ondergrond om zich op te hechten, maar tegelijkertijd zorgen ze er wel voor dat het dak nog langer vochtig blijft. Vooral algen veroorzaken dit probleem. Zij vormen gemakkelijk een afsluitende laag die het verdampende oppervlak snel terugbrengt tot een fractie van een schoon rieten dak.

Onder het met algen begroeide oppervlak ontstaat hierdoor een gunstig klimaat voor schimmels, met name zachtrotschimmels en paddenstoelen uit de micena-familie doen het dan goed. Deze schimmels zijn in staat om bij een geschikt micro klimaat zich zeer snel door een dak te verspreiden. In tegenstelling tot algen en mossen leven zij van de afbraak van de cellulose, 1 van de hoofdbestanddelen van riet, het eindresultaat is een dak dat zonder (preventief) onderhoud in 10 tot 15 jaar vergaat.

De oplossing

Ervaringen met alg (en mos) bestrijding leveren zeer goede resultaten volgens het idee: Houdt het dak zo ‘schoon’ mogelijk dan blijft het ook zo droog mogelijk en hoe droger des te langer de levensduur. De daken worden met droog weer behandeld met een algenbestrijdingsmiddel. De oplossing wordt verneveld (geen hoge druk), ongeveer 100 tot 150 ml/m2. Dit doodt de algen waardoor het dak droger blijft en dus de schimmels minder kans krijgen. Voor een relatief laag bedrag van 2,50 per m2, elke 3 jaar, kunnen veel duurdere maatregelen achterwege blijven. Dit bedrag wordt op de levensduur van het dak met gemak terugverdiend. Doet men dit niet op tijd dan is het tienvoudige 5 jaar later niet te vermijden.(het dak moet worden schoongemaakt en afgeklopt).

Bomen en struiken

Ook bomen en struiken rond het huis moeten binnen de perken gehouden worden, ze geven schaduw en belemmeren de drogende werking van de wind. Bladeren en dennennaalden mogen niet op het dak achterblijven. (Vuistregel: als een boom omgezaagd wordt en valt in de richting van het huis mag de vallende boom het rieten dak niet raken.)